Ο δρόμος

O 75χρονος Κόρμακ ΜακΚάρθυ θεωρείται ο πιο σπουδαίος εν ζωή Αμερικανός λογοτέχνης, ωστόσο στην Ελλάδα έγινε περισσότερο γνωστός μετά την επιτυχία της ταινίας ‘’Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους’’, των αδερφών Κοέν που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του συγγραφέα (‘’Καμία χώρα για τους γέρους ανθρώπους’’ είναι ο ακριβής τίτλος).

Τo βιβλίο δεν το είχα διαβάσει, ούτε έχω δει την ταινία (ακόμα…), αλλά στην βιβλιοθήκη μου ‘’αναπαύονταν’’ εδώ και πολύ καιρό δύο δικά του βιβλία, το ‘’Ολα τα όμορφα άλογα’’ (Εθνικό Βραβείο Βιβλίου και Βραβείο Κριτικών) και το ‘’Πέρασμα’’ που αποτελούν τα δύο πρώτα μέρη της ‘’Τριλογίας των Συνόρων’’ – το τρίτο βιβλίο, με τίτλο ‘’Πεδινές Πολιτείες’’ δεν έχει κυκλοφορήσει στην Ελλάδα.

Ολο έλεγα να τα ξεκινήσω κι όλο βρισκόταν κάτι που έμοιαζε πιο ενδιαφέρον. Συνηθισμένο λάθος στις προτεραιότητες ενός βιβλιόφιλου αν δεν έχει δείγμα γραφής κάποιου συγγραφέα, να τον τοποθετήσει πίσω από κάποιους άλλους, ίσως και λιγότερο σημαντικούς. Μέχρι που στα γενέθλιά μου, το Φλεβάρη ένας φίλος μου έκανε δώρο το βιβλίο του, ‘’Ο δρόμος’’. Το είδα σαν ‘’σημάδι’’. Είχε έρθει η ώρα να μυηθώ στον κόσμο του Αμερικανού συγγραφέα. Το θέμα του βιβλίου έμοιαζε αρκετά ελκυστικό και το γεγονός ότι ένα χρόνο μετά την έκδοσή του (2006) ο ΜακΚάρθυ κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ (2007) συνηγορούσε ακόμα περισσότερο προς την ανάγνωσή του.

Ε, λοιπόν, τι να πω εγώ τώρα γι΄ αυτό το βιβλίο! Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι το βρήκα συγκλονιστικό! Μου άλλαξε τον τρόπο σκέψης! Εχει περάσει από τότε που το διάβασα τόσος καιρός και όμως δεν μπορώ να ξεκινήσω κάποιο καινούργιο, γιατί δεν μπορεί αυτό να βγει από το μυαλό μου. Σταμάτησα πια να θεωρώ δεδομένα αυτά που έχω στη ζωή μου, δίνω λιγότερη σημασία στα υλικά πράγματα και περισσότερα στο τι συμβαίνει γύρω μου, στην πολιτική, στο περιβάλλον, σε ό,τι μπορεί να σχετίζεται με καταστάσεις που να έχουν ως συνέπεια το σκηνικό που περιγράφεται στο βιβλίο.


Η υπόθεσή του; Η πορεία ενός άνδρα και του μικρού του γιου, που μέχρι το τέλος του βιβλίου δεν μαθαίνουμε τα ονόματά τους και απλώς υποπτευόμαστε την ηλικία τους (μεσήλικας ο πατέρας, γύρω στα 10 το παιδί) που διασχίζουν μια χώρα ερειπωμένη μετά από πυρηνική καταστροφή προσπαθώντας να φτάσουν στην θάλασσα, ελπίζοντας πως εκεί το κλίμα θα είναι περισσότερο ζεστό. Ενα καρότσι με διαλυμένη ρόδα περιλαμβάνει όλα τους τα υπάρχοντα. Είναι η μόνη ‘’περιουσία’’ τους. Στο ‘’δρόμο’’ τους όλο το τοπίο είναι εφιαλτικό. Παντού ένα απέραντο γκρίζο. Μια τέφρα να σκεπάζει τα πάντα. Στάχτη ανακατεμένη με χιόνι, στάχτη ανακατεμένη με βροχή. Δέντρα ‘’παραιτημένα’’ από τη ζωή, νεκρά, πεσμένα στις άκρες του δρόμου, γκρίζα και καμένα κι αυτά. Σπίτια διαλυμένα, κάποια γερμένα καθώς η φωτιά έλιωσε τα σίδερά τους και τους δημιούργησε κλίση. Κάποια άλλα χωρίς παράθυρα και πόρτες με ταβάνι τους τον ουρανό, με βιβλιοθήκες άδειες, με τα βιβλία να πλέουν μουχλιασμένα μέσα στο νερό, μαρτυρίες ζωής ανθρώπων που αναγκάστηκαν να παρατήσουν τα πάντα και να φύγουν ξαφνικά. Ολα ανεξαιρέτως πλιατσικολογημένα, από όσους πέρασαν πριν από τον άνδρα και το αγόρι από εκεί. Και πτώματα. Αμέτρητα πτώματα. Πτώματα απανθρακωμένα, πτώματα γδαρμένα, πτώματα ακέφαλα, πτώματα κανιβαλισμένα. Ενα λογοτεχνικό θρίλερ. Κάπου κάπου βρίσκουν καμιά παλιά κονσέρβα, κάποιο χαλασμένο μήλο, ένα φούτερ, μια κουβέρτα, για να ανανεώσουν τα ‘’κουρέλια’’ τους. Προσωπείο τους μια μάσκα, σκέπη τους ένας μουσαμάς να τους φυλάει από τη βροχή. Κουβέρτες να τους προστατεύουν από το κρύο. Σακούλες και σπάγκοι να χρησιμεύουν για παπούτσια, καθώς τα παπούτσια είναι το πιο δυσεύρετο πράγμα σε μια κατεστραμμένη χώρα με όσους επιζήσαντες έχουν απομείνει να είναι οδοιπόροι. Και φόβος. Διαρκής, ατελείωτος φόβος να μην συναντήσουν τους ‘’κακούς’’. Αυτούς που βιάζουν, σκοτώνουν, τρώνε ανθρώπους. Μόνη τους προστασία ένα πιστόλι με μία μόνο σφαίρα. Ο πατέρας προσπαθεί να προστατέψει το γιο του. Του μαθαίνει να χειρίζεται τα όπλο, τον βάζει να του υποσχεθεί πως αν μείνει μόνος του και συναντήσει τον κίνδυνο, θα το χρησιμοποιήσει για να δώσει τέλος στη ζωή του. Του λέει συνέχεια πως οι δυο τους είναι με τους ‘’καλούς’’. Και οι καλοί δεν σκοτώνουν ανθρώπους. Ούτε τους τρώνε. Κι ο γιος αυτό το έχει αντιληφθεί με την παιδικότητά του σαν ένα γεγονός ‘’στεγανό’’. Στο οποίο δεν χωράει καμία παρέκκλιση, ακόμα κι αν αυτή η παρέκκλιση για τον πατέρα, τον ενήλικο συνιστά αναγκαία συνθήκη μέσα στην κατάσταση που βιώνουν, χωρίς να αλλοιώνει όσα έχει υποσχεθεί. Γι΄ αυτό και όταν κάποτε βγαίνουν στο κυνήγι ενός άλλου ταλαίπωρου οδοιπόρου που σε μια κίνηση απελπισίας και πείνας τους έκλεψε το καρότσι και ο πατέρας τον υποχρεώνει υπό την απειλή του όπλου όχι μόνο να τους παραδώσει τα δικά τους υπάρχοντα, αλλά και τα ρούχα που φοράει, αφήνοντας τον ξεγυμνωμένο στην άκρη του δρόμου, ο μικρός αντιλαμβάνεται αυτή την κίνηση σαν ‘’θάνατο’’.
‘’Είναι σαν να τον σκοτώσαμε’’ λέει ‘’κι εσύ είπες πως είμαστε με τους καλούς’’. Και παραμένει για μέρες αμίλητος. Το ίδιο θα κάνει κάθε φορά που δεν συμφωνεί με τις πράξεις του πατέρα του.




Οι μέρες λίμναζαν και φεύγανε δίχως μέτρημα κι ημερομηνίες. Στην Εθνική στο βάθος του δρόμου ατέλειωτες ουρές από καμένα σκουριασμένα αμάξια. Οι γυμνές ζάντες καθισμένες σε μια πετρωμένη γλίτσα από λειωμένο λάστιχο, μες σε μαύρα δαχτυλίδια από σύρματα. Τα απανθρακωμένα πτώματα ρικνωμένα σε μέγεθος παιδιού και καθισμένα στις γυμνωμένες σούστες των καθισμάτων. Δέκα χιλιάδες όνειρα ενταφιασμένα μες στις ψημένες τους καρδιές. Προχώρησαν. Ποδοπατώντας τον πεθαμένο κόσμο αέναα σαν ποντικοί σε τροχό. Οι νύχτες ασάλευτες σαν θάνατος και πιο μαύρες κι από το θάνατο ακόμα. Τι παγωνιά. Μετά βίας μιλούσανε πια. Εβηχε συνέχεια και το αγόρι τον έβλεπε που ‘φτυνε αίμα. Σερνάμενοι. Βρομεροί, διαλυμένοι, δίχως ελπίδα. Σταμάταγε κι έγερνε πάνω στο καρότσι και το παιδί συνέχιζε κι έπειτα σταματούσε και γύριζε το βλέμμα κι αυτός σήκωσε τα δακρυσμένα μάτια του και το ‘βλεπε να στέκει στο βάθος του δρόμου και να τον κοιτά από κάποιο μέλλον αδιανόητο, λάμποντας μέσα στα χαλάσματα σαν ιερό σκήνωμα.

Γυναίκα δεν υπάρχει στο βιβλίο παρά μόνο σχηματικά (σε συνέντευξή του ο ΜακΚάρθυ έχει δηλώσει πως στα βιβλία του δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες, γιατί ποτέ δεν κατάφερε να κατανοήσει την γυναικεία φύση). Εκτός βέβαια από την μητέρα του παιδιού, που έχει ένα σύντομο πέρασμα. Η μητέρα γεννά το παιδί μετά την καταστροφή και στη συνέχεια αυτοκτονεί μη μπορώντας να αντέξει σ΄ αυτή τη ζωή με το μόνιμο φόβο και την μηδενική ελπίδα.


Αργά ή γρήγορα θα μας πιάσουν και θα μας σκοτώσουν. Θα με βιάσουν. Κι αυτόν θα τον βιάσουν. Θα μας βιάσουν και θα μας σκοτώσουν και θα μας φάνε κι εσύ δεν θες να το παραδεχτείς. Προτιμάς να περιμένεις μέχρι να συμβεί. Αλλά εγώ δεν μπορώ. Δεν μπορώ... Καθόταν και κάπνιζε μια λεπτή κληματσίδα λες και ήταν πανάκριβο πούρο. Κρατώντας το με μια κάποια χάρη, το άλλο της χέρι να ακουμπά στα μαζεμένα γόνατα. Τον κοίταζε μέσα από τη μικρή φλογίτσα.
- Παλιά μιλούσαμε για θάνατο είπε. Τώρα πια όχι. Γιατί νομίζεις;
- Δεν ξέρω.
- Επειδή είναι γύρω μας. Δεν έμεινε τίποτα άλλο να πούμε.


Πέθανε κι η παγωνιά του τρόπου της ήταν το στερνό της δώρο.
(Στην ίδια συνέντευξη ο ΜακΚάρθυ εξηγεί πως θεωρεί δώρο τον τρόπο της μητέρας, επειδή δεν άφησε πίσω συναισθηματικές ‘’ουρές’’, αλλά καθάρισε το τοπίο.


Πάντοτε τόσο μετρημένη, να την ξαφνιάζει ελάχιστα και η πιο εξωφρενικά βαρύνουσα αλλαγή. Ενα πλάσμα άψογα εξελιγμένο στο να εκπληρώνει τους σκοπούς που μόνο του όριζε. Είχαν καθίσει στο παράθυρο τρώγοντας με τις ρόμπες τους στο φως των κεριών το μεσονύχτιο δείπνο και παρατηρώντας τις μακρινές πόλεις να καίγονται. Λίγα βράδια πιο μετά γέννησε στο κρεβάτι τους στο φως μιας λάμπας μπαταρίας. Γάντια για λάντζα. Η απίθανη εμφάνιση της μικρής κορυφής του κρανίου. Πασαλειμμένο με αίμα και με ισχνά μαύρα μαλλιά. Το ταγκό μηκώνιο. Οι κραυγές της ακατάληπτες σ΄ αυτόν. Εξω από το παράθυρο το κρύο να συσπειρώνεται. Οι πυρκαγιές στον ορίζοντα. Αυτός σήκωσε ψηλά το λιπόσαρκο κόκκινο κορμί, το τόσο άγουρο κι ολόγυμνο κι έκοψε το λώρο με το ψαλίδι της κουζίνας και τύλιξε το γιο του σε μια πετσέτα.

Οι διάλογοι του πατέρα με το παιδί, κοφτοί, σχεδόν μονολεκτικοί.

Φίλους είχες καθόλου;
Ναι είχα.
Πολλούς;
Πολλούς.
Τους θυμάσαι;
Ναι. Τους θυμάμαι.
Τι απόγιναν;
Πέθαναν.
Ολοι;
Ναι. Ολοι.
Σου λείπουν;
Ναι. Μου λείπουν.
Πού πηγαίνουμε;
Προς το Νότο.
Οκέι.

Σε κάθε σημείο του βιβλίου αισθάνεσαι ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί. Το παιδί και ο πατέρας χωρίζονται όταν εκείνος μπαίνει μέσα σε ερειπωμένα σπίτια μήπως βρει κάτι χρήσιμο και ζητά από τον μικρό να περιμένει έξω. Ο κίνδυνος παραμονεύει παντού. Διαβάζεις με τις αισθήσεις σου σε εγρήγορση και ένα σφίξιμο στο στομάχι. Το τέλος, δεν μπορώ να σας πω αν δηλώνει ελπίδα ή απαισιοδοξία. Ο καθένας το εκτιμά διαφορετικά, άλλωστε. Εκείνο που μπορώ να πω με σιγουριά είναι: Διαβάστε το!!!


Μια εξαιρετική κριτική για το βιβλίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ στο blog του librofilo, ενός βιβλιόφιλου με εξαιρετικές γνώσεις πάνω στο βιβλίο. Ο librofilo αναφέρει στο blog του πως επειδή ο ΜακΚάρθυ ήταν 73 χρονών όταν εκδόθηκε το βιβλίο με ένα εφτάχρονο γιο, μπορούμε να δούμε τον ''Δρόμο'' και ως μια κατάθεση αγάπης, ένα γράμμα αποχαιρετισμού στο μικρό αγόρι και θεωρώ πως έχει απόλυτο δίκιο.

Γράφει ακόμα πως ένα άλλο εκπληκτικό βιβλίο του ΜακΚάρθυ είναι ο ‘’Ματοβαμμένος Μεσημβρινός’’. Προτρέπει να το ψάξουμε και να το διαβάσουμε παρόλο που η έκδοση είναι απαράδεκτη. Εψαξα, το βρήκα, το αγόρασα και πιθανότατα θα είναι το επόμενο που θα διαβάσω (έχει δίκιο, η έκδοσή του είναι από τις χειρότερες στο χώρο του βιβλίου, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό να με πτοήσει τώρα πια...).

Στο youtube υπάρχει η ΠΡΩΤΗ μεγάλη συνέντευξη που έδωσε ο συγγραφέας στην Οπρα Γουϊνφρεϊ για το συγκεκριμένο βιβλίο και εξηγεί πολλά πράγματα γι΄ αυτό. Είναι χωρισμένη σε 7 μέρη, και το πρώτο θα βρείτε εδώ. Δυστυχώς λείπει το 3^ο μέρος, αλλά παρόλα αυτά η συνέντευξη δεν χάνει τίποτα από την σπουδαιότητά της. Η συνέντευξη δόθηκε στην βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου της Σάντα Φε και ο ΜακΚάρθυ εξηγεί πως δεν του αρέσει να δίνει συνεντεύξεις, πως δεν γνωρίζει πολλούς συγγραφείς και προτιμά να κάνει παρέα με τους επιστήμονες. Μιλά επίσης για την εμπειρία του, να αποκτήσει παιδί σε πολύ μεγάλη ηλικία και πώς το παιδί του στάθηκε η έμπνευση για να γράψει το ‘’Δρόμο’’.

"Ο δρόμος"
Κόρμακ ΜακΚάρθυ
μετάφραση Αύγουστος Κορτώ
Εκδόσεις Καστανιώτη 2007